වර්තමාන සමාජයේ වැඩි වශයෙන් ම කතිකාවට භාජන වී ඇති මාතෘකාවක්‌ වන්නේ රිලවුන් සහ ඔවුන් ගෙන් සිදු වන වගා හානියයි. මෙයට ප්‍රධාන හේතුව වී ඇත්තේ මේ ප්‍රශ්නය ආර්ථිකයට සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයකට බලපෑම් කිරීමට පටන්ගෙන ඇති තිබීම ය. එබැවින් රාජ්‍ය මට්‌ටමෙන් පවා මේ ප්‍රශ්නය විසඳීම සඳහා නොයෙකුත් ක්‍රියා මාර්ග ගැනීමට අවතීර්ණ වී ඇත. පසුගිය දා ජනාධිපතිවරයාද විශේෂ ප්‍රකාශයක්‌ කරමින් කියා සිටියේ රිලවුන් හා වඳුරන් ශ්‍රී ලංකා ආර්ථිකයට සුවිශාල හානියක්‌ සිදු කරන බවයි. එනිසා ම ඔවුන් පාලනය සඳහා පියවර ගත යුතු බවත් ඔහු කියා සිටියේ ය. ඇතැම් පිරිස්‌ මේ ප්‍රකාශය විවේචනයට බඳුන් කළ ද සැබැවින් ම රිලවුන්ගේ හා වඳුරන්ගේ තර්ජනයට මුහුණ දීම අප ඉදිරියේ ඇති අභියෝගයකි. මේ ලිපියෙන් විග්‍රහ කෙරෙන්නේ ඒ පිළිබඳව ය.
මේ සියලු කාරණා සැලකීමට භාජන කර ශ්‍රී ලංකාවේ වඳුරන් හා රිලවුන් යනු කවුරුන් ද, ඔවුන් වගා හානි සිදු කිරීමට පෙලඹෙන්නේ ඇයි ද සහ එය වැළැක්‌වීමට ගත හැකි ක්‍රියා මාර්ග මොනවා ද යන්න පිළිබඳ ව දැනුවත් කිරීම වැදගත් සහ කාලීන යෑයි සිතමි. මෙහි දී මුලින් ම සඳහන් කළ යුත්තේ මේ සතුන් ගෙන් සිදු වන වගා හානිය අවම කිරීමට නම් ඔවුන්ගේ හැසිරීම (චර්යාව) රටා පිළිබඳ ව දැනුවත් වීම අත්‍යවශ්‍ය කරුණක්‌ බවයි. මෙතෙක්‌ කල් මේ ප්‍රශ්නය මැඩපැවැත්වීම සඳහා ගත් ක්‍රියා මාර්ගවලින් සැලකිය යුතු ප්‍රතිඵලයක්‌ අත් නො වුණේ මේ සත්ත්වයන්ගේ චර්යාව, ආහාර රටා සහ සමාජ සංවිධාන රටා සම්බන්ධයෙන් නිසි අවධානයක්‌ යොමු නො කොට කටයුතු කළ නිසා බව අවධාරණයෙන් කිව යුතු ය.
වඳුරන් සහ රිලවුන් ක්ෂීරපායි (කිරි බී වැඩෙන) සත්ත්ව කොට්‌ඨාසයට අයත් වන අතර ඔවුන් පොදුවේ ප්‍රිමාටාවන් (Primates) ලෙස හැඳින්වේ. මෙහි දී අප දැනගත යුතු තවත් වැදගත් කරුණක්‌ වනුයේ මිනිසා වන අප ද ප්‍රිමාටා සත්ත්ව කණ්‌ඩායමට ඇතුළත් වන බව ය. මෙයට අමතර ව ලංකාවේ ජීවත් වන උණහපුළුවන් ද ප්‍රිමාටා ගෝත්‍රයට අයත් වේ. සමස්‌තයක්‌ ලෙස ගත් කල දැනට ලෝකයේ ප්‍රිමාටාවන් විශේෂ සහ උප විශේෂ 350 – 400 අතර සංඛ්‍යාවක්‌ ජීවත් වන අතර ඔවුන් ප්‍රධාන ලෙස පහත් ප්‍රිමාටාවන් (උණහපුළුවන් සහ ලෝරීස්‌ වර්ග), වඳුරන් (මෙයට වඳුරන් සහ රිලවුන් යන දෙකොටස ම අයත් වේ), වානරයන් (චිම්පන්සීන්, ගෝරිල්ලා, ඔරං උටන් සහ ගිබන්) සහ මිනිසුන් ලෙස ප්‍රධාන කොටස්‌ 4ට වර්ගීකරණය කර ඇත. මේ වර්ගීකරණය සිදු කර ඇත්තේ මේ සත්ත්ව කොට්‌ඨාසයන් පෙන්වන පොදු ලක්ෂණ පදනම් කොටගෙන ය. මේ සත්ත්වයෝ මධ්‍ය හා දකුණු ඇමෙරිකා රටවල සිට අප්‍රිකානු රටවල් සහ ආසියාවේ බොහෝ රටවල මෙන් ම ජපානය දක්‌වා ම විශේෂයෙන් සමකයට ආසන්න ව ව්‍යාප්ත වී සිටිති.
ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රිමාටාවන්
ඉහතින් සඳහන් කරන ලද ආකාරයට ලංකාවේ මිනිස්‌ නො වන ප්‍රිමාටා විශේෂ 5ක්‌ දැකගත හැකි වේ. එනම් රිලවා (Toque macaque – Macaca sinica, උප විශේෂ 3ක්‌ ඇත), කළු වඳුරා (Purple-faced leaf langur – Semnopithecus vetulus – උප විශේෂ 4කි), අළු/හැලි වඳුරා (Gray langur – Semnopithecus prium) සහ උණහපුළු විශේෂ 2ක්‌ වන, තෙත් කලාපික උණහපුළුවා (Loris tardigradus උප විශේෂ 2 කි) සහ වියළි කලාපික උණහපුළුවා (Loris nycticeboidus – උප විශේෂ 2කි) යනුවෙනි. මේ මිනිස්‌ නො වන ප්‍රිමාටාවන් සම්බන්ධයෙන් දැනගත යුතු වැදගත් ම කාරණා දෙකක්‌ වන්නේ මේ සත්ත්වයන් ශ්‍රී ලංකාවට ආවේණික සත්ත්වයන් වන අතර ලෝකයේ අන් කිසිදු රටක ස්‌වාභාවික ව දක්‌නට නො ලැබෙන බැවින් ඔවුන් අප රටෙන් වඳ වී ගිය හොත් ලෝකයෙන් ම තුරන් වන බව ය. අපගේ මේ කුඩා දිවයිනේ ප්‍රිමාටා උප විශේෂ 12ක්‌ පමණ දැකගත හැකි වීම අප රටේ ඉහළ ජෛව විවිධත්වය පෙන්නුම් කරන විශේෂ සාධකයක්‌ වීම අනෙක්‌ කරුණ ය. මොවුහු අප දිවයිනේ ජෛව විවිධත්වය ආරක්ෂා කිරීමට ඉහළ දායකත්වයක්‌ සපයති. එලෙස ම ඔවුහු ජෛව සමබරතාව සහ ස්‌වාභාවික ජෛව පාලනය ඇති කිරීමට උපකාර වෙති. මේ උප විශේෂ 12 අතරෙන් බස්‌නාහිර පළාතේ දක්‌නට ලැබෙන කළු වඳුරු උප විශේෂය (Western purple – faced leaf langur) සහ හෝටන්තැන්න ආශ්‍රිත ව දැකගත හැකි උණහපුළු විශේෂය ලෝකයේ ඉතා ම ශීඝ්‍රයෙන් වඳ වී යන ප්‍රිමාටාවන් 20 දෙනාගේ ලැයිස්‌තුවට ඇතුළත් කර ඇත.
රිලවුන්
ශ්‍රී ලංකාවේ වැඩි ම ව්‍යාප්තියක්‌ දරන ප්‍රිමාටා විශේෂය ලෙස රිලවුන් සැලකිය හැකි ය. රිලවුන් උප විශේෂ 3ක්‌ දිවයිනේ දේශගුණික කලාප ආශ්‍රිත ව ව්‍යාප්ත වී ඇත. එනම් වියළි කලාපීය රිලවුන් (Macaca sinica sinica), තෙත් කලාපීය රිලවුන් (Macaca sinica aurifrons) සහ කඳුකර කලාපීය රිලවුන් (Macaca sinica opisthomelas) වේ. නුපුහුණු ඇසකට ශ්‍රී ලංකාවේ සියලු ම රිලවුන් එක සමාන සේ දිස්‌ වුව ද, බාහිර ලක්ෂණ මත මේ උප විශේෂ 3 වෙන් කර හඳුනාගත හැකි වේ. මෙහි දී සිහි තබාගත යුත්තේ මේ අදාළ උප විශේෂ 3 එම අදාළ කලාපයන්හි පමණක්‌ දක්‌නට හැකි වීමයි. පෙර දැක්‌වූ ආකාරයට ඔවුන් එම අදාළ කලාපවලින් වඳ වී ගිය හොත් ලෝකයෙන් ම තුරන් වනු ඇත.
රිලවුන්ගේ භෝජන රටාව සර්ව භක්ෂක වේ. එනම් ඕනෑ ම වර්ගයක ආහාරයක්‌ භුක්‌ති විඳීමට ඔවුනට හැකියාව පවතී. උදාහරණ ලෙස පලතුරු, එළවළු, ධාන්‍ය වර්ග, කෘමීන් සහ අනෙකුත් කුඩා සත්ත්වයන් දැක්‌විය හැකි ය. මේ සත්ත්වයන් මිනිස්‌ වාසයට ඉතා ආසන්න ව ජීවත් වීමට කැමැත්තක්‌ දක්‌වන්නේ ඔවුන්ගේ මේ පුළුල් භෝජන රටාව මත ය. එය ඔවුන් හට ඕනෑ ම පරිසර තත්ත්වයකට පහසුවෙන් හැඩ ගැසීමට අවස්‌ථාවක්‌ සපයා ඇත. මොවුන් රුක්‌වාසී ව මෙන් ම භෞමික ව ද දැකිය හැකි ය. එසේ ම ඔවුන්ගේ සමාජ සංවිධානය වී ඇති රටාව සැලකූ කල්හි එක රංචුවක වැඩිහිටි ගැහැනු සහ පිරිමි සත්තු විශාල සංඛ්‍යාවක්‌ ජීවත් වෙති. සමහර අවස්‌ථාවල දී එක්‌ රංචුවක සියයකට අධික සාමාජික සංඛ්‍යාවක්‌ දැකගත හැකි ය.
වඳුරන් වර්ග
දිවයිනේ වඳුරන් වර්ග දෙකක්‌ හඳුනාගත හැකි ය. මේ සත්ත්වයෝ රිලවුන්ට සාපේක්ෂ ව විශාල දේහ දරති. මින් එක්‌ විශේෂයක්‌ කළු වඳුරන් වන අතර ව්‍යාප්ත වී ඇති පළාත අනුව නැවත උප විශේෂ 4කට බෙදා දක්‌වා ඇත. එනම්
දකුණු පළාත ආශ්‍රිත කළු වඳුරා – Southern purple-faced leaf langur
බස්‌නාහිර පළාත ආශ්‍රිත කළු වඳුරා – Western purple-faced leaf langur
කඳුකර පළාත ආශ්‍රිත කළු වඳුරා – Montane purple-faced leaf langur
උතුරු පළාත ආශ්‍රිත කළු වඳුරා – Northern purple-faced leaf langur
මේ වඳුරන් ප්‍රධාන ලෙස ම ශාක භක්ෂක වන අතර සාපේක්ෂ ව කුඩා කණ්‌ඩායම් ලෙස ජීවත් වෙති. මේ සත්ත්වයන් පූර්ණ රුක්‌වාසීන් වන බැවින් බිමට බසින්නේ ම නැති තරම් ය. තවත් වැදගත් කරුණක්‌ වන්නේ මොවුන් මිනිස්‌ සමාජයෙන් ඈත් ව ජීවත් වීමට ලැදියාවක්‌ දැක්‌වීමයි. එනමුත් නාගරික ප්‍රදේශයන්හි ඔවුන්ගේ වාසස්‌ථාන සීමා වීම නිසා මිනිස්‌ වාසස්‌ථාන අසල ජීවත් වෙති.
අනෙක්‌ වඳුරු විශේෂය වන්නේ අළු/හැලි වඳුරන් ය. මේ වඳුරන් ද ශාක භක්ෂක වන අතර කළු වඳුරන්ට සාපේක්ෂ ව විශාල සාමාජික සංඛ්‍යාවක්‌ සහිත රංචු ලෙස දැකිය හැකි ය. මේ වඳුරන් ද රිලවුන් මෙන් මිනිස්‌ වාසයන් අසල ජීවත් වන අතර ගස්‌වල මෙන් ම බිම ද සැරිසරනු දක්‌නට ලැබේ.
ප්‍රිමාටාවන් මිනිස්‌ වාසයන් අසලට පැමිණීමට සහ වගා හානි කිරීමට පෙලඹෙන සාධක
ප්‍රිමාටාවන්ගේ ස්‌වාභාවික වාසභූමි වන්නේ වනාන්තර ය. එනමුත් වර්තමානයේ සිදු කෙරෙන නොයෙකුත් සංවර්ධන ව්‍යාපෘති මඟින් ඔවුන්ගේ ස්‌වාභාවික වාසස්‌ථාන අහිමි වීම සහ ආහාර සොයාගැනීමේ අපහසුතාවන් නිසා ඔවුහු මිනිස්‌ වාසයන් අසලට පැමිණෙති. උදාහරණ ලෙස වනාන්තර පෙදෙස්‌ හෙළි කර හොටෙල්, කර්මාන්තශාලා, මහා පරිමාණ කෘෂි හා වාරිමාර්ග ව්‍යාපෘති, මංමාවත් සහ අධිවේගී මාර්ග ඉදි කිරීම මඟින් මේ සත්ත්වයන්ගේ ගමන් මාර්ග අවහිර වීමෙන් ඔවුන් කුඩා ප්‍රදේශවලට සීමා වීමකට හෝ කොටු වීමකට ලක්‌ වෙයි. වාසස්‌ථාන සීමා වීම මඟින් සතුන් අතර වාසස්‌ථාන සහ ආහාර සොයාගැනීම සඳහා තරගයක්‌ ඇති වන බැවින් ඔවුහු එයින් මිදීම සඳහා අසල පිහිටි මිනිස්‌ වාසස්‌ථාන කරා පැමිණෙති. එලෙස ම වර්තමානයේ රබර් වගාවන් ඉවත් කොට ඒ වෙනුවට කටු පොල් (palm oil) වගාව ආරම්භ කර ඇත. රබර් වගාවන් ප්‍රිමාටාවන්ගේ ප්‍රියතම ස්‌ථානයන් වන අතර එසේ සිටීම මඟින් මිනිසාට ද හිරිහැරයක්‌ සිදු වන්නේ නැත. එහෙත් කටුපොල් වගාවන් තුළ කිසි ම සත්ත්වයකුට ජීවත් විය නොහැකි ය. එබැවින් අස්‌ථානගත වන ප්‍රිමාටාවන් වාසස්‌ථාන සොයා අසල පිහිටි ගම්මාන කරා ඇදෙමින් සිටින අතර සිය ආහාර අවශ්‍යතාවන් ගෙවතුවලින් හෝ වගාබිම්වලින් හෝ සපුරාගනිති. මෙය අලුතෙන් ඇති කරන ලද ගැටලුවක්‌ වේ.
එලෙස ම වර්තමානයේ කළමනාකරණයකින් තොර ව කසළ බැහැර කිරීම ද ප්‍රිමාටාවන්, විශේෂයෙන් රිලවුන් මිනිස්‌ වාසස්‌ථානයන් අසලට පැමිණීමට ප්‍රධාන හේතුවක්‌ වී ඇත. අද වන විට බොහෝ නාගරික ප්‍රදේශ, සංචාරක ආකර්ෂණීය ස්‌ථාන, විහාරස්‌ථාන සහ කෝවිල් අසල ප්‍රමිතියකින් තොර ව කසළ බැහැර කර තිබීම සුලබ දසුනක්‌ වේ. මේ කසළ ස්‌ථාන අසලට රිලවුන්, වඳුරන් මෙන් ම අනෙක්‌ සත්ත්වයන් පැමිණෙන්නේ ද පහසුවෙන් කෑමට යමක්‌ සොයාගත හැකි වන බැවිනි. පළමු ව කසළ ගොඩවල් අසලට ආහාර සොයා පැමිණීමට පුරුදු වන රිලවුන් පසු ව ඒ ආසන්නයේ ඇති මිනිස්‌ වාසස්‌ථානවලට ක්‍රමයෙන් පැමිණීමට පුරුදු වීම වළක්‌වාලිය නොහැකි ය.
ප්‍රිමාටාවන් දැකිය හැකි තවත් සුලබ ස්‌ථාන වන්නේ විහාරස්‌ථාන සහ කෝවිල් අසල ය. දිවයිනේ ප්‍රමුඛ විහාරස්‌ථාන හා කෝවිල් වැඳ පුදා ගැනීමට, පූජා පැවැත්වීමට ජනයා දහස්‌ ගණනින් පැමිණෙන අතර පූජා සිදු කිරීමෙන් අනතුරු ව ඉවත ලන ආහාර මේ ස්‌ථාන අසල ගැවසෙන වඳුරන් සහ රිලවුන් හට ලබා දෙති. මිනිසුන් විසින් දෙනු ලබන ආහාර ලබාගැනීම තමන් ම වනාන්තරයට ගොස්‌ කාලය මිඩංගු කර ආහාර සොයාගැනීමට වඩා බොහෝ පහසු ය. මේ පහසු ක්‍රමයන්ට පුරුදු වන ප්‍රිමාටාවෝ නිතර ම මිනිසුන් අතර ගැවසෙමින් ආහාර බලාපොරොත්තුවෙන් සිටිති. එසේ නො ලැබෙන අවස්‌ථාවල දී බලෙන් හෝ ආහාර උදුරාගන්නා අතර නැත හොත් අසල පිහිටි වෙළෙඳසල්වලින් ආහාර සොරකම් කරගැනීමට පෙලඹෙති. එය ප්‍රිමාටා – මිනිස්‌ ගැටලුවට මඟ පාදන්නකි. වඳුරන් සහ රිලවුන් පමණක්‌ නො ව ඔවුන්ගේ සමීපතමයන් වන මිනිසා ද ආයාසයෙන් තොර ව තමන්ගේ අවශ්‍යතාවන් සපුරාගැනීමට කැමැත්තක්‌ දැක්‌වීම පොදු ධර්මතාවකි. නිතර ආහාර ලැබීම මඟින් හොඳ පෝෂණයක්‌ අත් කරගන්නා මේ සත්ත්වයෝ ප්‍රජනනය කර තමන්ගේ වර්ගයා ඉතා ශීඝ්‍රයෙන් බෝ කරගනිති. මෙලෙස ගහනය වැඩි වීම නිසා භූමියේ ඉඩකඩ සීමා වී ආහාර ලබාගැනීමට අපහසු වූ විට අසල පිහිටි ගම්මාන කරා ගමන් කිරීමට පුරුදු වෙති. මෙය ද මිනිසා සහ ප්‍රිමාටාවන් අතර ගැටුම් ඇති වීමට මූලික සාධකයක්‌ වේ.
ප්‍රිමාටාවන් ගෙන් සිදු වන වගා හානිය වැළැක්‌වීමට ගත හැකි ක්‍රියා මාර්ග
මෙහි දී සිහි තබාගැනීමට වැදගත් කරුණක්‌ වන්නේ මේ වගා හානිය වැළැක්‌වීමට ගන්නා ක්‍රියා මාර්ගයන් සැම ස්‌ථානයකට ම එක සේ යොදාගත නොහැකි වීමයි. එය භාවිත කරන ප්‍රදේශයේ ස්‌වභාවය, සිටින ප්‍රිමාටා විශේෂය, වගා කරන බෝගය යනාදි කරුණු රාශියක්‌ මත බලපාන බැවින් ඒ එක්‌ එක්‌ ප්‍රදේශයට උචිත ක්‍රම පමණක්‌ යොදාගත යුතු වේ.
රිලවුන් යනු බුද්ධිමත් සතුන් කොට්‌ඨාසයක්‌ බැවින් ඔවුන් ගෙන් සිදු වන වගා හානි ක්‍රම නැති කිරීමට යම් ක්‍රියාමාර්ගයක්‌ ගත් විට එයින් බේරීමේ ක්‍රම ඉතා ම ඉක්‌මනින් එම සත්ත්වයෝ ඉගෙනගනිති. එබැවින් ඔවුන් පාලනය ඉතා ම අපහසු කටයුත්තක්‌ වී තිබේ.
මෙය අප රටට පමණක්‌ නො ව ලෝකයේ රිලවුන් සහ වඳුරන් සිටින සැම රටකට ම පාහේ බලපා ඇති ගැටලුවකි. ඔවුන් සාර්ථක ව පාලනය කිරීමට නම් එක්‌ වර එක්‌ ක්‍රමයක්‌ පමණක්‌ නො ව ක්‍රම ගණනාවක්‌ එක විට යොදාගත යුතු ය. රිලවුන් ගෙන් සිදු වන වගා හානිය අවම කරගැනීම සඳහා ගත හැකි ප්‍රධාන ක්‍රියා මාර්ග කිහිපයක්‌ පහත සඳහන් වේ.
1. රිලවුන් ගම්මානවලින් ඈත්ව තබා ගැනීමට පියවර ගැනීම
– මෙහි දී නිවැරැදි කසළ කළමනාකරණය ඉතා ම වැදගත් වේ. කසළ බැහැර කිරීම ක්‍රමවත් ව සිදු නො කිරීම නිසාවෙන් ගම්මානවල කසළ ගොඩගැසීම නිසා නොයෙකුත් සත්ත්වයෝ ආහාර සොයා මේ ස්‌ථානයන්ට පැමිණීමට පුරුදු වෙති. එම ස්‌ථානවල ආහාර හිඟ වන කාලයට ඔවුහු ආහාර සොයා ගම්මානයට පැමිණීමට පුරුදු වෙති. එබැවින් නිතිපතා කසළ ඉවත් කිරීම සහ කසළ ඉවත ලන බඳුන් නිසි පරිදි වසා තැබීමෙන් ද සතුන් මේ ස්‌ථානයන්ට පැමිණීම වළක්‌වාගත හැකි ය.
– එලෙස ම වගා භූමි අවට ප්‍රදේශ එළි පෙහෙළි කොට විවෘත භූමි වශයෙන් පවතින අවස්‌ථාවල දී ද රිලවුන්ගේ පැමිණීම අවම වේ.
– මේ සතුන් සංචරණය සඳහා බොහෝ විට එක ම මාර්ගයක්‌ භාවිත කරන බැවින් එම මාර්ග අවහිර කිරීම හෝ විශේෂයෙන් අතු කපා දැමීම ද සිදු කළ හැකි ය.
– වගාභූමි වටා වැටවල් බැඳීම ද ප්‍රධාන ක්‍රමයක්‌ වේ. මෙහි දී විදුලි වැටවල් ඵලදායී වුවත් මිල අධික බව සහ නඩත්තු කිරීමට අපහසු බැවින් ප්‍රායෝගික නො වේ. එහෙත් වගා භූමිය වටේ කටු සහිත පඳුරු වර්ග වැවීම සහ වගා මායිමේ මිරිස්‌ වැනි සැර බෝග වර්ග වැවීම සාර්ථක ව සිදු කළ හැකි ක්‍රියාවන් ය.
– අනෙක්‌ ප්‍රධාන කරුණ නම් රිලවුන් හට ආහාර දීම නතර කිරීමයි. මේ සත්ත්වයන් හට ආහාර දීමට පුරුදු වුව හොත් ඔවුහු එය සැම දා බලාපොරොත්තු වෙති. මෙය ප්‍රිමාටා ස්‌වභාවය බැවින් ආහාර දීම මුල සිට ම නතර කළ යුතු ය. මේ මිනිසා දෙන ආහාර අනුභවයෙන් මේ සතුන් හට නොයෙකුත් රෝගාබාධ පවා ඇති වන්නේ එය ඔවුන්ගේ ස්‌වාභාවික ආහාරයට පටහැනි නිසා ය. වත්මන් මිනිසාට ද අත් වී ඇත්තේ මේ ඉරණම ය.
02. රිලවුන් හට ගම්මාන සහ වගා බිම් ආරක්ෂීත ප්‍රදේශ නො වන බව ඒත්තු ගැන්වීම
– මේ සඳහා දැනටමත් ක්‍රියාත්මක වන ක්‍රම වන්නේ දඩයම් බල්ලන් යෙදීම, මුරකරුවන් යෙදවීම, ටක යනාදි උපකරණ භාවිතයෙන් විශාල ශබ්ද ඇති කිරීම, කැටපෝල යොදා ගල් ගැසීම, රතිඤ්ඤා දැමීම, උගුල් ඇටවීම, මැරුණ රිලවකු ගසක එල්ලීම, එක්‌ රිලවකු අල්වා පාට ගැලවීම සහ වායු රයිෆල් භාවිතයයි.
මෙහි දී විශේෂයෙන් කිව යුත්තේ මේ ක්‍රම කිසිවකින් දීර්ඝකාලීන විසඳුම් නො ලැබෙන බව ය. මක්‌ නිසා ද යත් රිලවුන් ඉතා ඉක්‌මනින් මේ ක්‍රමයන්ට හුරු වන බැවිනි. එබැවින් වරකට ක්‍රම කිහිපයක්‌ අවස්‌ථානුකූල ව යෙදීමෙන් මේ තත්ත්වය තරමක්‌ දුරට පාලනය කළ හැකි වේ.
මහාචාර්ය චාමලී නහල්ලගේ
මානව විද්‍යා අධ්‍යයනාංශය, මානවශාස්ත්‍ර හා සමාජීය විද්‍යා පිඨය
ශ්‍රී ජයවර්ධනපුර විශ්වවිද්‍යාලය
මහාචාර්ය චාමලී නහල්ලගේ මහත්මිය විසින් රිලවුන් පාලනය අපහසු ඇයි? යනුවෙන් 2018.09.12 දින විදුසර විද්‍යා සඟරාවට සැපයු ලිපියක් ඇසුරින් සකස් කෙරිණි.
